Arbitrage is een alternatieve vorm van geschillenbeslechting voor een scheidsgerecht waarin de partijen de finale beslissing omtrent hun geschil uit handen geven aan één of meerdere onpartijdige arbiters. Het is dus een vorm van bovenpartijdige conflictoplossing. Het betreft particuliere rechtspraak die buiten de overheid om is geregeld en gefinancierd wordt door de partijen zelf of door bepaalde federaties, en waarbij partijen de mogelijkheid hebben om zelf afspraken te maken over de wijze van aanstelling van de arbiter(s). De arbitragewet (Boek 6 van het Gerechtelijk Wetboek) stelt een aantal eisen aan de arbitrageprocedure, voorziet een aantal procedureregels die gelden zo de partijen geen specifieke afspraken hebben gemaakt evenals een aantal controlemechanismen en omschrijft de bevoegdheden van de scheidsgerechten.

Een geschil wordt alleen door arbitrage beslecht als partijen dit onderling afspreken, bijvoorbeeld door middel van een arbitragebeding in een contract.

Een uitspraak van de arbiter heet een arbitrale uitspraak en is net zo bindend voor partijen als een vonnis van de klassieke rechtbanken. Er kan enkel hoger beroep tegen aangetekend worden indien de partijen deze mogelijkheid hebben voorzien in de arbitrageovereenkomst.

Om de arbitrale uitspraak gedwongen uit te voeren zal de in het gelijk gestelde partij eerst aan de rechtbank van eerste aanleg de uitvoerbaarverklaring ervan moeten vragen. In deze “exequaturprocedure” toetst de rechter slechts marginaal de arbitrale uitspraak. De zaak zal niet opnieuw worden beoordeeld.

Bij bindende derdenbeslissing komen de partijen overeen dat een derde (die geen rechter of arbiter is) in hun plaats een beslissing zal nemen over een bepaald juridisch of feitelijk aspect van hun rechtsverhouding en aanvaarden zij dat deze beslissing voor hen bindend is. De door de bindende derdenbeslisser genomen beslissing heeft voor de partijen dezelfde kracht als een overeenkomst tussen hen en geldt dus als wet tussen de partijen. In principe kunnen de partijen de beslissing enkel aanvechten in geval van kennelijke onredelijkheid, strijdigheid met de openbare orde of fraude bij de totstandkoming ervan.

De zaken die aan de beoordeling van een bindende derdenbeslisser worden overgelaten zijn in de praktijk heel uiteenlopend. Zo kan bijvoorbeeld in het kader van een aandeelhoudersovereenkomst aan een bindende derdenbeslisser gevraagd worden te bepalen hoe een voorkoopclausule uit de overeenkomst moet worden geïnterpreteerd in geval van discussie hierover, of nog hoeveel de huurschade bij het einde van een handelshuurovereenkomst precies bedraagt en of bepaalde handelingen van een concessiehouder al dan niet te bestempelen zijn als dringende reden voor het beëindigen van de concessieovereenkomst.

De bindende derdenbeslissing regelt meestal een specifiek aspect van de onenigheid tussen partijen, en laat hen toe hun verdere houding in de conflictuele situatie te bepalen.

De collaboratieve onderhandeling wordt geregeld in artikel 1738 en volgenden van het Gerechtelijk Wetboek. Het betreft een gestructureerde manier van transparant en vertrouwelijk onderhandelen waarin advocaten die na een bijzondere opleiding erkend werden als “collaboratief advocaat” hun cliënten bijstaan. Komen zij daarin tot een collaboratief onderhandelend akkoord, dan kan dit aan de rechter worden voorgelegd ter homologatie. Slaagt de collaboratieve onderhandeling niet, dan moeten de collaboratieve advocaten hun tussenkomst verplicht stopzetten en mogen zij niet meer verder tussenkomen in het geschil tussen de partijen.